دکتر حسن علی‌مددی؛ متخصص کودکان
بیش از 100 نوع بیماری کبدی کودکان شناخته شده و وجود دارد که هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از آنجا که بیماری‌های کبدی طیف گسترده‌ای از علائم را نشان می‌دهد، تشخیص آن اغلب دشوار است. کبد آسیب دیده میتواند منجر به بیماری حاد یا مزمن کبدی یا نارسایی کبدی شود که هر دو شرایط تهدید کننده زندگی هستند. در این مقاله سعی کردیم تعدادی از بیماری‌های کبدی که بیشتر کودکان را درگیر می‌کند شرح دهیم تا در صورت برخورد با این نشانه‌ها سریع‌تر به پزشک مراجعه گردد.
آترزی مجاری صفراوی کبد
مهم‌ترین علت منجر شونده به پیوند کبد در کودکان است. در این بیماری، انسداد مادرزادی مجاری صفراوی کبد، باعث زردی در چند هفته اول تولد همراه با مدفوع بیرنگ می‌شود که در صورت جراحی در سن زیر دو ماهگی احتمال درمان آن وجود دارد.
گالاکتوزمی و تیروزینمی
در این دو بیماری، مصرف شیر مادر یا شیرخشک‌های معمولی منجر به بیماری شدید کبدی و نارسایی زودرس کبد در شیرخوار می‌شود. مهم‌ترین درمان این دو بیماری، مصرف شیرخشک‌های مخصوص در کنار داروی مربوطه است.
هپاتیت‌های ویروسی
هپاتیت A از طریق خوردن مواد آلوده به ویروس آن یا تماس با بیمار مبتلا به آن، از راه دهانی منتقل می‌شود تقریباً همه کودکان در چند سال اول زندگی، به این ویروس مبتلا می‌شوند اما اغلب به صورت یک ناخوشی معمولی (تب خفیف، بی‌اشتهایی، استفراغ، درد شکم و گاهی زردی) از دید پزشک و خانواده دور مانده و خودبه‌خود خوب می‌شود و اصلاً به نوع مزمن تبدیل نمی‌شود. هپاتیت B و C از راه تزریق با سرنگ آلوده، تزریق خون یا فرآورده‌های خونی آلوده یا نوزاد متولد شده از مادر مبتلا به این‌ها منتقل می‌شوند.
اهمیت این دو نوع هپاتیت در این است که می‌توانند مزمن شده منجر به بیماری کبدی مزمن کبدی، نارسایی کبدی و بدخیمی‌های کبد شوند درمان‌های ضدویروسی برای این دو بیماری در دسترس هستند. هپاتیت E مثل هپاتیت A از راه دهانی منتقل می‌شود اما مزمن نمی‌شود.
هپاتیت خود ایمنی
در این بیماری، سیستم ایمنی بدن بر علیه سلول‌های کبدی وارد عمل شده و باعث تخریب آنها و بیماری مزمن کبدی می‌شود.
بیماری ویلسون
در این بیماری، سوخت‌وساز ماده مس در کبد به صورت مادرزادی مختل است و نهایتاً باعث بیماری مزمن کبدی و نارسایی کبدی و نیز علایم عصبی در کودکان می‌شود. درمان این بیماری شامل حذف مس از رژیم غذایی و مصرف داروی مخصوص بیماری است.
کبد چرب
شایع‌ترین علت رسوب چربی در کبد یا کبد چرب در کودکان، معضل چاقی کودکان است که امروزه به دلیل تحرک کم کودکان در کنار رژیم غذایی نامناسب (مصرف غذاهای پرکالری، فست‌فودها و چربی‌های زیاد) در حال افزایش است. کبد چرب در سونوگرافی قابل تشخیص است و میتواند باعث غیرطبیعی شدن آزمایش‌های کبدی و حتی نارسایی پیشرفته کبد (در صورت عدم درمان) شود درمان آن عمدتاً شامل ورزش و تحرک کافی و رعایت رژیم غذایی مناسب است.
علایم وجود بیماری‌های کبدی در کودکان
1) بزرگی کبد: اندازه طبیعی کبد در سنین مختلف متفاوت است. در نوزاد تازه متولد شده ممکن است پزشک بتواند تا 3 سانتی‌متر از کبد را در زیر لبه دنده‌های قفسه سینه لمس کند در حالی‌که این حالت در بچه‌های بزرگ‌تر، غیرطبیعی و اغلب نیازمند بررسی است. بزرگی کبد میتواند باعث بزرگی شکم کودکان شود اما هر بزرگی شکمی در کودکان به دلیل بزرگی کبد نیست.
باید توجه داشت که کودکان زیر سه سال به دلیل انحنای طبیعی کمر به سمت عقب، ممکن است «شکم گنده» به نظر برسند! بزرگی کبد میتواند علامت بسیاری از بیماری‌های مادرزادی کبد، هپاتیت‌ها، کبد چرب ناشی از چاقی یا سوءتغذیه، آبسه‌ها یا تومورهای کبدی و... باشد. نکته مهم این که در مراحل انتهایی بیماری‌های مزمن کبدی اندازه کبد کوچک‌تر از حد طبیعی است. سونوگرافی روش خوبی برای تشخیص اندازه کبد در کنار سایر مشخصات کبد است.
2) زردی: افزایش مقدار ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون باعث زردی یا یرقان می‌شود. در کودکان، اگر عدد بیلی‌روبین خون بالاتر از 5/2 باشد زردی با چشم قابل رویت خواهد بود. سفیدی چشم کودک اولین جای بدن است که زردی در آن خود را نشان می‌دهد. بیماری‌های کبدی یکی از علل زردی کودکان هستند، زیرا کبد مسئول دفع ماده بیلی‌روبین از بدن است و در بیماری‌های کبدی، این عملکر کبد مختل می‌شود.
3) خارش: در بیماری‌های کبدی به دلیل تجمع مواد مسبب خارش در بدن، خارش شدید ممکن است دیده شود اما هر خارش نشانه بیماری کبدی نیست بلکه وجود خارش در کنار سایر علایم بیماری کبدی یا خارش مقاوم به درمان به نفع بیماری کبدی کودک میتواند باشد.
4) وجود مایع در شکم (آسیت): تجمع مایع اضافی در حفره صفاقی شکم باعث بزرگی شکم می‌شود. علل این علامت بیماری‌های کبدی، کلیوی، قلبی و... است.
5) خونریزی وسیع گوارشی: استفراغ خونی حجیم که باعث کم‌خون شدن کودک می‌شود، ممکن است به دلیل وجود رگ‌های بزرگ واریسی غیرطبیعی در مری و معده ناشی از بیماری کبدی باشد لذا انجام آندوسکوپی به تشخیص این حالت کمک می‌کند.
سایر علایم: خونریزی خود به خود در نقاط مختلف بدن به طور مکرر، قرمزی کف دست و پا به ویژه در برجستگی‌های موجود در مسیر انگشت شست یا آخر در کف دست، برجستگی‌های قهوه‌ای روی زانوها و آرنج و پلک‌‌ها، خال‌های عروقی شبیه عنکبوت روی صورت و قفسه سینه، کاهش سطح هوشیاری یا کوما باعث نامشخص و بزرگی طحال علایمی هستند که ممکن است نشان‌دهنده بیماری کبدی کودک باشند و بررسی توسط پزشک متخصص کودکان لازم است.